Hayatında hiç diyabet sorunu yaşamayan kadınlar, gebelik döneminde şeker hastalığı ile tanışabiliyor! Hamilelerin yüzde 2’sinde gebelik diyabeti ortaya çıkabilir.
Emel Unutmaz
Beslenme ve Diyet Uzmanı
Gebelik diyabetinde, günlük alınması gereken enerji dağılımı anne adayının özelliklerine göre belirlenmelidir. Karbonhidratı tamamen kesmek yerine doğru adresten almalı; tam tahıl taneleri, kepekli pirinç, kepekli makarna, bulgur ve yulaf gibi… Kan şekerinin ani düşüşlerini önlemek için de posadan zengin gıdalar tercih etmeli ve ara öğünleri kesinlikle atlamamalı!
Gebelik döneminde diyabet çıkması durumunda uygulanabilecek beslenme formülleri:
• Gebelik döneminde kişinin karşılaşabileceği sağlık problemlerinden birisi de gestasyonel diyabet (gebelik şekeri) dediğimiz gebelikte çıkan şeker hastalığıdır. Daha önce diyabeti (şeker hastalığı) olmayan gebelerin yüzde 2 kadarında gestasyonel diyabet çıkabiliyor.
• Gebeliği takip eden doktor tarafından gebeliğin 24 – 28. haftalarında yapılan şeker yüklemeleri ile tanısı konuyor. Biz diyetisyenler de kişiye özel, anne ve bebeğin sağlığını koruyacak, geliştirecek, hem anne hem de bebeği tüm besin ihtiyaçlarını karşılayacak bir beslenme programı oluşturuyoruz. Amaç anne ve bebeğin iyi beslenmesi, bunun sonucunda istenilen kan değerlerine ulaşılması, istenilen ölçüde kilo artışı sağlanılmasıdır. Anne karnındaki bebeğin sağlığı annenin yeterli ve dengeli beslenmesi ile mümkündür. Ancak fazla kilo alma riskine karşı kontrol de çok önemlidir.
• Gebelikte anne metabolizmasında bazı değişiklikler olur. Beslenme, bu dönemde ayrıca önem içerir. Bu dönem genellikle ‘eksiksiz beslenme’ ile eşdeğer tutulur. Eksik beslenmenin zararları ön planda tutulur; kişi ihtiyacının üzerinde beslenmeye teşvik edilir. Aslında eksik beslenme kadar fazla beslenme de gebelikte ciddi sıkıntılar oluşturabilir.
Aşermeye Göre Beslenme Kişiye Özel Enerji Planı
• Günlük alınması gereken enerjinin dağılımı önemlidir. Toplam enerjinin yüzde 15’i proteinlerden, yüzde 30’u yağlardan ve yüzde 55’i de kompleks karbonhidratlardan karşılanmalıdır. Gebelikte kişinin alması gereken enerji; yaşına, boyuna, olduğu kiloya, gebeliğin başından itibaren aldığı kiloya ve fiziksel aktivite düzeyi gibi kişi ile bağlantılı parametrelere göre hesaplanır.
• İhtiyacı olan enerjiyi hangi besinlerden alacağı diyetisyen ve anne adayı ile birlikte düzenlenmelidir. Gebelik döneminde beslenme önemli olduğu kadar hassastır da. Bazı besinlere karşı iştahsızlık veya tam tersi fazla aşerme gibi konular olabilir. Bu gibi durumları diyetisyeni ile paylaşan anne adayına özel program hazırlanmalıdır.
Kiloda İpin Ucunu Kaçırmayın
• Gestasyonel diyabette kilo artışı fazla olabileceği için bu riski düşünerek daha gebeliğin başından yani gestasyonel diyabeti tanısı almadan önce kontrollü gitmek gerekir. Eğer gebeliğe olması gereken kilonun üzerinde başladıysanız (BKI yani Beden Kitle İndeksi 25’in üzerinde ise) ilk 3 aylık dönemde kilo alınmaması gerekir.
BKI = kilo / boy(m) X boy (m)
18,5 altı Zayıf
18,6 – 24,9 Normal
25,0 – 29,9 Şişman
30 ve üzeri Obez
Normalde de gebelikte 9 – 12 kg normal, fazla kilo ile başlandıysa 7 – 8 kg, düşük kilo ile başlandıysa 17 – 22 kg ağırlık kazanımı normaldir.
Karbonhidratı Doğru Adresten Alın!
• Gebelik şekerinde de normal diyabetteki gibi en önemli besin öğesi karbonhidratlı (şekerli) besinler. Ancak bu noktada şöyle bir yanlış anlaşılma da olmamalı; karbonhidratlı besinler kan şekerini yükseltir diye, gestasyonel diyabette diyetten çıkartılmaz. Yapılan çalışmalar da göstermiş ki; gebelikte yeterli protein ve yağ alınsa dahi eksik karbonhidrat bebeğin beyin gelişimi üzerinde olumsuz etkiler oluşturur.
• Karbonhidratlarda önemli nokta; ne kadar karbonhidrat gerektiğinin iyi hesaplanması ve kişinin ihtiyaç duyduğu karbonhidratı günün hangi saatlerinde, ne kadar ve hangi besinlerle karşılayabileceğini öğrenmesidir. Kan şekerini hızlı yükselten basit şekerler yerine lif miktarı yüksek, kan şekerini daha yavaş yükselten, sağlığı geliştirmede daha etkin kompleks karbonhidratları seçmek faydalı olacaktır.
• Kompleks karbonhidratlar; tam tahıl taneleri, kepekli pirinç, makarna, bulgur, tam buğday ekmekleri, çavdar, yulaf vb… Basit şekerler ise; çay şekeri, reçel, bal ve marmelat gibi gıdalardır. Diyet programında karbonhidrat kaynaklarını öncelikli olarak ekmek ve ekmek yerine geçenler ile meyve grubu besinler oluşturur. Bu besinler diyette kati suretle olmalı, ancak yenilecek miktar ve zamanlama çok iyi belirlenmelidir.
• Gestasyonel diyabette sıkıntı her zaman kan şekerinin yükselmesi olmaz. Kan şekerinin düşmesi de yaşanır ve çok tehlikelidir. Bu nedenle doktorun ve beslenme uzmanının istediği periyotlarda kan şekeri kontrolü yapmak / yaptırmak, besin tüketim kaydı tutmak ve bu kayıtlar eşliğinde beslenme programını yenilemek gerekir. Annenin aldığı kilo, kan şekeri değerleri, yiyebildiği ve yiyemediği besinler göz önüne alınarak diyetisyen kontrolünde beslenme programı yenilenmelidir.
Ara Öğünleri Sakın Atlamayın!
• Öğün atlamayın. Diyabette olduğu gibi gestasyonel diyabette de kan şekerinin düşmesi oldukça sıkıntılı bir durumdur. Bunu önlemenin en güzel yolu sık aralıklarla beslenmektir. Kan şekerlerinin istenilen düzeylerde tutulabilmesi için öğün sayı ve miktarları önemlidir. Ara öğünler, öğünden 2.5 – 3 saat sonra kompleks karbonhidrat içerikli olmalıdır.
Kan Şekerini Posayla Düzenleyin
• Kan şekerini düzenlemede yardımcı besinlerin başında posa gelir. Posa, birlikte yenilen karbonhidratın kan şekerine olan etkisini azaltır. Kan şekerinin yükselme hızını yavaşlatır. Bu nedenle de tüm öğünlerimizde kalori değeri çok az olan ama vitamin, mineral ve posadan zengin olan kaynakları mutlaka soframızda olmalıdır (sebzeler). Bununla birlikte diğer karbonhidrat kaynakları da posadan zengin tercih edilmelidir. (tam buğday ekmeği, çavdar, bulgur, meyveler vb. )
Diyabetli Hamileler 10 Altın Kuralı Unutmayın:
1. Gebe kalınan kilo, hamilelik dönemi boyunca alınacak kiloyu belirler.
2. Gestasyonel diyabeti (gebelikte şeker) olan kişinin beslenme programı, mutlaka beslenme uzmanı ile hazırlanmalıdır.
3. Diyet; anne adayına özel hesaplanmış, onun seveceği besinlerden oluşmalı ve sosyal yaşantısına uygun olmalı.
4. Öğün ve ara öğünler kaçırılmamalı
5. Hangi besinler karbonhidrat içerir öğrenilmeli. Buna göre öğünde alması gereken karbonhidrat kaynağı besinleri kişi kendi seçebilmeli.
6. Gebeliği izleyen doktorun önereceği ölçüde fiziksel aktivite yapılmalı
7. Bol su içilmeli
8. Basit şekerlerden uzak durulmalı
9. Kompleks karbonhidratlara ağırlık verilmeli
10. Bol posa tüketilmeli.
İşte Bir Günlük Örnek Mönü
Kahvaltı
3 Dilim Esmer Ekmek
2 Dilim Az Yağlı Peynir Veya 1 Haşlanmış Yumurta + 1 Dilim Az Yağlı Peynir
Mevsimine Uygun Bol Çiğ Sebze
5- 6 Adet Zeytin (Tuzsuz)
Şekersiz Açık Çay
Ara
1 Porsiyon Meyve
½ Kase Az Yağlı Yoğurt Veya ½ Bardak Az Yağlı Süt
Öğle
1 Kâse Çorba
100 – 150 Gram Et Veya Tavuk Veya Balık
Salata (1 – 2 Tatlı Kaşığı Zeytinyağlı)
3 Dilim Esmer Ekmek Veya Ekmek Yerine Geçenler
Ara
1 Meyve
1 Kâse Az Yağlı Yoğurt
1 Dilim Esmer Ekmek Veya Ekmek Yerine Geçenler
Akşam
1 Kâse Çorba
Etsiz Sebze Yemeği
1 Kase Az Yağlı Yoğurt
2 Dilim Esmer Ekmek Veya Ekmek Yerine Geçenler
Ara
1 Porsiyon Meyve
8-10 Adet Fındık
Ara ( Yatana Kadar Geçen Süre Fazla İse )
½ Kase Az Yağlı Yoğurt Veya ½ Bardak Az Yağlı Süt
1 Dilim Esmer Ekmek Veya 3 Kaşık Yulaf Gevreği
Meyvenin De Bir Ölçüsü Var!
BESİN ORTALAMA ÖLÇÜ MİKTAR (GR)
Ananas 1/2 adet 120
Armut 1 orta boy 100
Avakado ½ adet 125
Ayva 1/3 orta boy 100
Elma Bir küçük boy 100
Greyfurt ½ orta boy 180
Hurma 3 adet 20
Kivi 1 orta boy 120
Kuru erik 5 adet 20
Kuru Hurma 5 adet 20
Kuru incir 1 adet 20
Kuru kayısı 4 adet 20
Kuru üzüm 1 yemek kaşığı dolusu 20
Limon 3 küçük boy 180
Mandalina 1 büyük veya 2 küçük boy 120-140
Muz (ithal) ½ orta boy 50
Muz (yerli) 1 küçük boy 65
Nar 3/4 orta boy 100
Nar suyu 1/2 su bardağı 120
Portakal 1 orta boy 130
Turunç 1 orta boy 100
Üzüm 15 iri tane / 1 su bardağı 75
Üzüm suyu. ¼ su bardağı 60
Vişne 18 adet 100