Tükenmişlik sendromu, tükenmiş kişinin bunu duygusal çöküş, duyarsızlaşma ya da azalan başarma motivasyonu olarak yaşamasıdır. Bu etkiler kişinin işlevselliğini, günlük yaşamını ve tepkilerini ciddi sayılacak şekilde etkiler. Kişinin işini, aile ilişkilerini, sorumluluklarını, yapması gereken işlerini, isteklerini, gayretini, olumlu duygularını etkileyerek, kişinin yetersizliğini sağlar. Bu etki istek ve ilgi kaybıyla birlikte kişide enerji kaybına, kendisiyle ilgili olumsuz düşüncelere, başarısızlığa ve yetersizliğe neden olur. Ayrıca başkalarına karşı ilgi kaybı ve negatif düşünceler oluşur. Bununla birlikte kişi çevresinden uzaklaşır, ilişkilerinde çatışma yaşar ve kendi içine kapanmaya başlar. Tükenmişlikle birlikte oluşan genel enerji kaybı, fiziksel kronik yorgunluk, bedensel yakınmalar oluşmasına neden olur. Duygusal ve fiziksel kayıpların olması halinde kişide ümitsizlik, çaresizlik, özgüven eksikliğine neden olarak, kişide zihinsel ve duygusal tükenmişliğe sebep olur. Bu yüzden kişiler sorumluluklarını yerine getiremez, insanlarla ilişkileri bozulur.




Tükenmişlik sendromu kaç evreden oluşur?
Bu etki 4 evreden oluşmaktadır. İlk evre idealistlik evresi kabul edilir. Bu aşamada kişi yüklendiğini ve zorlandığını fark ederek kendi gücünü zorlamakta ve bu durumdan çıkmaya çalışmaktadır. Bu esnada umut ve enerji seviyesi yüksektir. Bu etkiyle kendi beklentilerine, gerçeklerine ve şartlarına uygun olmayan şekilde beklentiler içine girer. Burada kişi mesleğinin, konumunun gerektirdiği her şeyi üstün tutarak gergin bir çalışmaya, uykusuzluğa katlanarak çalışmasını sürdürür. Kendi için ayırması gereken zamanı, enerjiyi amacı için harcar. Bu sırada kendi enerjisinin hızla tükendiğinin farkına bile varmaz. Bu süreç gittikçe kişiyi daha fazla yorar.
İkinci evre kişinin isteğinin ve enerjisinin azaldığını hissetmesiyle başlar. Bu kadar çaba harcamasına rağmen, beklentilerinin karşılanmadığını, güçlüklerden, zorluklardan dolayı giderek rahatsız olduğunu anlayarak, duygusal olarak çöküş içine girer.
Kişinin olanları fark etmesiyle birlikte engellenmiş duygusu yaşanmaya başlar. Bu üçüncü evre engellenme adını alır. Kişi karşılaşmış olduğu tüm olumsuzluklar karşısında, kendini engellenmiş bir durumda hisseder ve çaresiz olduğunu düşünür. Bu haldeyken kişinin uyum sağlamak için bütün savunma mekanizmalarını devreye sokmasına rağmen, bunda başarılı olamaz. Bu savunma şekilleri kişinin sorunla başa çıkmasına engel olarak, tükenmişliği belirgin hale getirir. İlerleyen dönemde kişi kaçınma davranışı geliştirir, kendini geriye çeker, davranışsal tepkiler verir. Bunun yanında ani öfkelenme, umursamama, aşırı tepki, şüphe duyma, iştahsızlık, uyku sorunları, kaygı gibi belirtiler meydana gelir.
Çabaların hepsinin boşa çıkması halinde, kişi tepkisizliğe doğru gider. Bu aşama apati evresi yani 4. evredir. Burada çevresel olaylara kişiler duygusal tepki göstermede azalma gösterir, duyarsızlaşma başlar. Kişide belirgin şekilde umutsuzluk hali oluşur. İnançsızlık gelişir. Kişinin iş yaşamında ve toplumsal iletişimdeki performansı düşer.
Tükenmişlik sendromu açısından risk altında olanlar kimlerdir?
Fiziksel engeli bulunan ya da kronik rahatsızlığı olan, engelliye, kronik hastaya, yaşlıya bakım hizmeti veren, sağlık ve eğitim sektöründe çalışan, şiddete maruz kalan, kıtlık çeken, engellenen, zorlanma etkisinde olan kişiler tükenmişlik sendromuna yakalanma açısından risk altındadır. Burada kişinin yaşı, medeni durumu, cinsiyeti, sorunlarla başa çıkma kapasitesi, aldığı eğitim gibi etkenler tükenmenin ortaya çıkmasını arttırır. Kişinin evlendiği kişiden ya da başkasından destek alması ise riski azaltan etkendir.
Tükenmişlik sendromu engellenmediğinde neler olur?
Bunun engellenmemesi halinde iş kaybı, ailevi sorunlar, maddi kayıplar, ilişki zorluğu, manevi kayıplar, fizyolojik ve psikolojik etkiler, alkol ve uyuşturucu madde alışkanlığı gibi etkiler oluşur. Kişilerde depresyona kadar gidecek etkiler oluşur.
Tükenmişlik sendromunda hangi önlemler alınabilir?
Kişide 2. evreden başlayan yüklenmenin farkına varılmasıyla, kendine zaman ayırması, işi ve sorumlu olduğu uğraş dışında ilgi duyacağı alanlarda etkinliklere katılması, işini eve taşımaması, sevdiklerine zaman ayırması, yardım istemeyi bilmesi, tükenmişlikle başa çıkmak için profesyonel yardım alması gerekir. İş yerindeki olanakların ve kaynakların arttırılması, işverenlerin çalışanların sorunlarıyla ilgilenmesi, adil ve eşit şartlar sağlanması gerekir. Gelişen psikiyatrik rahatsızlıkların tedavi edilmesi gerekir.