Yazılış ve söylenişleri aynı veya birbirine çok benzeyen, ancak anlamları farklı olan kelime ve kelime gruplarını bir arada kullanmak suretiyle yapılan edebi sanata cinas denilmektedir.
Nâbi, '' kelâma vüsat-ı meydan verir cinas '' diyerek bu sanatın şiire sağladığı imakanı, söze kattığı değeri vurgulamıştır. Klasik ve halk şiirimizde sıkça kullanılan cinasın '' tam '' ve '' eksik '' olmak üzere iki şekli vardır.
Cinası meydana getiren kelimelerdeki harflerin tür, sıra ve sayı bakımından birbirleri ile uygun veya eşit olmaları halinde '' tam cinas '' meydana gelir. Bu noktalardan birinde eşitsizlik varsa orada '' eksik cinas '' vardır.
Tam Cinas Örnekleri:
Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıksan akıbet yer yer seni
İbn-i Kemal
Üftadelerde gerçi o meh senli benlidir
Benlik ederse de yakışır çifte benlidir
Beliğ
Dûş olup bir taze yâre
Cana açtım taze yâre
Enderunlu Vâsıf
Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
Yahya Kemal Beyatlı
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yarimden vazgeçmem
Götürseler asmaya
Anonim
Cinası oluşturan sözlerden birinin en az iki kelime olmasıyla yapılan cinasa eski belâgatçiler '' mürekkep cinas'' adını vermiştir. Ne var ki, bu tür cinas örnekleri de giderek tam cinasın içinde zikredilmiştir.
Mürekkep Cinas Örnekleri:
Ah kim ömrüm cihan mülkünde canansız geçer
Ben cihan mülkün niderem çünki can ansız geçer
Ahmet Paşa
Her nefeste işledim ben bir günah
Bir günah için demedim bir gün ah
Eksik Cinas Örnekleri:
Beklerim kış yaz ayaz
Kuyruklarda
İstanbul'u yaşıyorum
Yaşamaksa
Behçet Necatigil
Aşk celladından ne çıkar madem ki yar vardır
Yoktan da vardan da ötede bir Var vardır
Sezai Karakoç
Başında ve sonunda birbirine benzeyen kelimelerin kullanıldığı cinas türüne de devrik cinas ( cinas-ı kalb ) denilmektedir. Örnek olarak Muallim Naci'nin şu mısrası verilebilir.
Caniler içinde kaldı Naci
Cinas sanatı divan edebiyatı dışında Halk edebiyatı içerisinde özellikle manilerde sıkça görülmektedir:
Bak sineme gözler var
İsterim yare gitmek
Dört yanımda gözler var