Dil ve Konuşma Terapisti Elçin Tadıhan Özkan'a göre çocuklarda gecikmiş dil ve konuşma çocuğun yaşından beklenen düzeyde dil ve konuşma gelişimi gösterememe durumudur.

Gecikmiş dile sahip çocukların büyük bir bölümü, konuşmaya ve dil becerilerinin kullanımına geç de olsa başlar, dil gelişimi sürer ve sonunda normal dil gelişimini gerçekleştirebilir. Dil gelişimi gecikmeli de olsa normal dil gelişimini izler. Ancak, dil sorunu ise tamamen farklı bir durumdur. Dil sorunu dendiğinde, dili anlama ve kullanma becerilerinde, ayrıca dili oluşturan elemanların gelişiminde çocuklarda normal dil gelişiminden hız, nicelik ve nitelik olarak farklılık ve yetersizlik göstermesi durumudur.

Çocuklar dili erken dönemde kazanmakta ve yaşamın ilk 3-4 yılı içerisinde bebek dilinden yetişkin diline geçiş yapmaktadır. Çocukların dil edinimindeki hızları ve kolaylıkları bireysel farklılıklardan etkilenir yani dil edinim sürecinin hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Görülen bireysel farklılığın sebepleri ise çocuğun, ona gelen bilgileri organize etme biçimi ve çevresel faktörlerdir.

Bilişsel organizasyon; çocukların çevrelerinden aldıkları bilgileri organize etme biçimlerindeki farklılıklardır. Oyuncaklarla daha fazla ilgilenen çocuklar nesnelere ait daha fazla adlandırma; yetişkinlerle daha fazla zaman geçiren çocuklar kişilere ve sosyal sözcüklere ait daha fazla adlandırma yapabiliyorlar.

Çevresel faktörler ise çocukla etkileşime giren anne yada yakın çevrenin kullandığı dil ile bu dili ve etkileşim stillerini kullanma biçimlerinin oluşturduğu bağlam dilsel ortamı oluşturur. Anne/ bakıcı çocukla yaptığı karşılıklı sohbet stillerinde de bireysel farklılıklar vardır. Kimi anneler çocuklarıyla zaman geçirirken daha fazla nesnelere ait soru sorar yada onları adlandırır. Bu da çocukların sözcük dağarcığının gelişmesine olumlu katkı sağlar. Ancak bazı çocuklarda bunlara rağmen dili işleme, geliştirme yeteneği çeşitli nedenlerle yavaş olabilir , bu da dil gelişiminde sorun olduğunun göstergesi olabilir.

Gecikmiş Dil ve Konuşma Nedenleri:

* Medikal faktörler,
* Sosyal ve çevresel faktörler
* Zihinsel engel
* Duyusal-Algısal gelişme bozuklukları
* Beyin travmaları
* Nedeni bilinmeyen
* Otizm
* Özgül dil bozukluğu
* Çok dillilik (bilingualizm/multilingualizm)
* Genetik
* Cinsiyet

Gecikmiş Dil ve Konuşmanın Özellikleri:

Sınırlı konuşma
* Hiç konuşmamaktan çok zor anlaşılabilen birkaç sözcük söyleme arasında değişiklik gösteren konuşmadır.
Yetersiz sözcük dağarcığı
* Akranlarına göre daha az sözcük bilirler. "ben, benim" gibi zamirleri 3 yaşına geldiklerinde kullanamıyor olabilirler.
Gecikmiş cümle kurma
* Kendi istek ve gereksinimlerini cümle yada sözle anlatma yerine jest, mimik ve diğer işaretlerle anlatmayı tercih etmedir.
Dikkat, dinleme ve ilgi azlığı
* Başkalarının konuşmalarına dikkat etmez, ilgi göstermez, dinlemez.
Hızlı konuşma
* Konuşmaları, hızlı ve anlaşılmaz ses ve ses birleşmelerinden oluşur.
İşaret ve vücut dili kullanımı
* İsteklerini, duygularını doğrudan beden işaretleriyle belli eder. Bazen işaret eder yada ebeveynlerini çekiştirerek, ellerinden tutarak isteklerini olana kadar işaret ederler.
Kendilerini izole etme
* Toplumdan, çevreden, akranlarından uzak durabilir.
Artan hırçınlık
* Daha çabuk ağlama, oyuncaklarını atma, kırma, çevresindekilere vurma gibi hırçın davranışlar gözlenebilir.

Anne ve babalar çocuklarının dil gelişimlerine destek olmalıdır.

Bunun için yapabilecekleri aşağıda anlatılmıştır:

Çocuğunuzla konuşun
* Mümkün olduğu her zaman çocuklarıyla konuşmalılar. Çocuklar sevdikleri faaliyetler, arkadaşları, oyuncakları, vs hakkında konuşmayı severler. Çocuğun sevdiği şeylerden oluşan kartlar yapıp oyun oynayabilirler. Çekilen her bir kart hakkında konuşabilirler.

Konuşması için fırsatlar yaratın
* Seçenekler sunun. Örneğin "Hangi elbiseni giymek istersin? Kırmızı olanı mı, mavi olanı mı?" gibi.

Doğru işitsel girdiler sağlayın
* Üretimi hatalı olduğunda düzeltmeyin, sadece doğrusunu söyleyerek tekrar edin. Örneğin çocuğunuz "/tapı at/" dedi; siz "/kapı aç/" diyerek doğrusunu söyleyin.

Konuşma çabalarını ödüllendirin
* Size bir şey söylediğinde onu dinleyin

Soru sorduğunda baştan savmayın
* Soru sorduğunda soruları iletişimi geliştirmek, diyalog kurmak için cevaplayın ve siz de yeni sorular sorun.
Ç: "Anne, yağmur mu yağıyor?"
A: "evet, yağmur yağıyor. Yağmur yağdığında yanımıza ne alırız?" gibi

Çocuğunuzu dinleyin
* Çocuğunuz sizinle konuşmaya çalıştığında göz kontağı kurun, onu can kulağıyla dinleyin ve çocuğun anlatmaya çalıştığı konu ile ilgilenin.

Çocuğunuzun söylediklerine tepki verin
* Eğer çocuk "elmayı çok severim" derse, A/B "Ben de severim. Hangi elmayı seversin?" gibi konuşmaya teşvik edici tutum içerisinde olun.

Yaptıklarınız hakkında konuşun
* Hem çocuğunuzun hem de kendinizin yaptığınız şeyin ne olduğu ile ilgili konuşun.

Hikayeler anlatın
* Çocuğa hikaye kitabından bir hikaye veya çocuğunuza geçmişte olmuş ya da yakın gelecekte olacak şeyler hakkında hikayeler anlatabilirsiniz.

Çocuğun gelişim seviyesine uygun sözcükler kullanın
* Yeni sözcükler ya da çocuğun anlaması zor olan sözcükler kullanın.