Amerikan Hastanesi’nden dil ve konuşma bozuklukları uzmanı Seda Atilla Şahin, geç konuşmayla ilgili sorularımızı yanıtladı.

Konuşma gecikmesinin nedeni nedir?
Dil ve konuşma gecikmesi genetik, duyusal, nörolojik veya nöropsikiyatrik bir bozukluğun sonucu olabileceği gibi, herhangi bir nedene bağlı olmaksızın da ortaya çıkabilen bir durum. Ailede konuşma gecikmesi yaşamış bireylerin olması, düşük doğum ağırlığı, erken doğum ve cinsiyet sorunun riskini artırır.

Halk arasında erkek çocukların daha geç konuştuğu söylenir. Bu doğru mu?
Cinsiyet, konuşma gecikmesinde bir risk faktörü olabilir. Erkek çocuklar, kız çocuklara göre konuşmaya daha geç başlayabilir. Ancak tüm erkek çocuklar geç konuşur demek doğru değil.

Çocuklar ne zaman konuşmaya başlar?
Çocuklar, ilk 6 ayda yavaş yavaş heceleri çıkarmaya başlar, 12 aydan sonra kelimeleri dile getirir. 18 ay itibarıyla kelime dağarcıkları gelişir ve 24 ay civarında iki kelimeyi bir araya getirmeye başlarlar. Bu gelişim basamaklarının gerisinde kalan çocukların dil ve konuşma yönünden incelenmesi gerekebilir.

Konuşma gecikmesi olan bir çocuk için ne zaman uzmandan yardım almak gerekir?
“Falanca da geç konuşmuştu, zamanla nasıl olsa konuşmaya başlar” yaklaşımı, aslında tehlikeli bir bakış açısı. Çeşitli araştırmalara göre, iki yaşında konuşma geriliği olan çocuklar 3-4 yaşına geldiklerinde hâlâ yaşıtlarının performansını yakalamamış olabilir. Erken müdahale sayesindeyse çocuğun gelişimsel eğrisini değiştirmek mümkün.

Erken müdahalenin faydaları neler?
Erken müdahalenin hem dil ve konuşma hem de eşlik edebilen başka bozukluklar için faydalı olduğu belirlendi. çocuğa ne kadar erken müdahale edilirse, gelişim basamaklarını o kadar hızlı yakalayıp akranlarıyla arasındaki açığı kapatır. Dil ve konuşma terapisi alan çocuklarla almayan çocuklar karşılaştırıldığında; kelime dağarcığında, bir söylemde çıkan kelime dizisinde ve konuşma anlaşılabilirliğinde artışın yanı sıra, sosyalleşme becerilerinde düzelme gibi farklar ortaya çıktı. Konuşma gecikmesi yaşayan çocukların uzun vadede kelime dağarcığı, dilbilgisi ve okuma algısı olarak akranlarından düşük performans gösterme riskleri var. Dolayısıyla, ne kadar erken müdahale edilirse o kadar iyi denebilir.

Tedavide nasıl bir yol izleniyor?
Dil ve konuşma bozuklukları uzmanı, öncelikle ebeveynlerle kapsamlı bir görüşme sonrası çocuğun günlük rutinlerini öğrenir ve bir değerlendirme yapar. Bu değerlendirmede hem işitsel algının (konuşulanları anlama) hem de sözel ifadenin (konuşarak kendini ifade etme) yaş aralığı olarak nerede olduğu belirlenir. Örneğin iki yaşındaki bir çocuk, işitsel algı olarak 1.5-2 yaş performansına sahipken sözel ifadesi bir yaş civarı olabilir. Yani, konuşulanları anladığı halde kendi konuşması yaşından beklenenin altındadır. Bu durumda uzman, aileyi bilgilendirilerek çocuklarının gelişimini nasıl destekleyeceğini anlatır ve ailenin katılımıyla terapiye başlanır.

Çocuğu konuşma gecikmesi yaşayan ailelere neler tavsiye edersiniz?
Televizyon izletilmemesi çok önemli. İletişimin interaktif olması gerekir ve televizyon çocuğu bu konuda pasifleştirir. Çocuğun konuşmayı öğrenmek için bir modele ihtiyacı var. Dolayısıyla çocukla bol bol konuşmak, yerde onun göz hizasında oyun oynamak çok faydalı. Buna ek olarak, çocuğun mümkün olduğunca akranlarıyla vakit geçirmesi önerilir.