Varisler her ne kadar ciddi ve hayatı tehlikeye sokan durumlar yaratmasa da bazen ağrılarıyla bazen de görüntüleriyle canımızı sıkarak yaşam kalitemizi bozarlar. Varisin en çok görüldüğü dönem hamilelik dönemidir ancak alacağınız birkaç basit önlemle hamilelikte de varisten korunabilirsiniz.
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ümit Ergenoğlu
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı
Varis neden hamilelerde daha çok görülür?
Her ne kadar varisler, ciddi ve yaşamı tehlikeye sokan bir durum yaratmasa da, yaşamın hemen her döneminde günlük hayatı ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen durumların en başında geliyor. Yapılmış bilimsel çalışmalar doğrultusunda, varisin, genellikle hamile ya da hamile kalıp doğum yapmış kadınlarda, hamile kalmayanlara oranla daha sık görüldüğü söylenebilir. Benzer olarak, hamilelik öncesi dönemde varisi bulunmayanların, hamilelik ve sonrasında varis şikâyetlerinde artış olduğu gözlenmiştir. Hamilelerde varis görülme sıklığı normal popülasyona oranla daha fazladır. Batı toplumlarında, hamileler arasında görülme oranı ortalama %40 civarındadır.
Hamilelikte varis nasıl gelişir?
Hamilelikte, varis gelişimi 3 farklı şekilde olmaktadır.
1) Hormonların (özellikle progesteron), damar düz kasları üzerinde genişletici etkileri sonucu
2) Özellikle, hamileliğin son dönemlerinde, anne rahminin bacaktan gelen toplardamarlar üzerine baskısı ve bu baskı sonucu ortaya çıkan basınç artışının toplardamarlar üzerindeki olumsuz etkisi
3) Hamilelik döneminde artan kan miktarının, bacaklarda toplanması
Hamileliğin hangi döneminde varisler artar?
Hamilelik döneminde ortaya çıkan varisler, genellikle vücut anatomisinin özelliğinden dolayı sol bacakta daha sık görülür. Hamilelerde, varisin en şiddetli olduğu dönem hamileliğin 37–40 haftaları arasındadır. Hamilelik sonrası 6 haftalık dönemde, varis gelişmiş toplardamarların hemen hemen tamamı hamilelik öncesi dönemdeki ölçülerine döner.
Hamilelikte varisin belirtileri nelerdir?
Genellikle varislerden pek yakınma olmamakla birlikte; bacaklarda ağırlaşma, özellikle dinlenme döneminde ortaya çıkan bacak krampları, varisli toplardamar çevresinde kaşıntı ya da en sık karşılaşılan yanma hissi olabilir. Yakınmalar, hamileliğin son dönemlerinde, özellikle uzun süre ayakta duranlarda, giderek artar.
Hamilelik sırasında oluşan varisler ve örümcek ağları kalıcı mıdır?
Hamilelik sırasında ortaya çıkan varislerin yaklaşık %85’i, hamilelik sonrası 3 ay içinde ortadan kalkar. Yaklaşık %15’i ise kalıcı olur.
Hamilelik sırasında varis tedavisi yapılabilir mi?
Hamilelik sırasında, anne ve bebeğe zarar verebilme potansiyeli nedeniyle sadece “hamilelere özel varis çorabı” tedavisini önerilir. Diğer tedaviler, özellikle ilaç ya da skleroterapi, tedavi amaçlı yüksek riskli oldukları için hamilelik ve süt verme dönemi içerisinde kullanılmamalıdır. Ancak ilk 3 aydan sonra bazı çalışmalarda ağızdan ilaç kullanımına izin verilebileceği belirtilmektedir.
Hamilelikte, genellikle varis ameliyatı yapılmaz. Ancak, çok ileri derecede genişlemiş, ağrılı ve kanamaya aday olan damarlarda seyrekte olsa cerrahi işlem uygulanabilir. Hamilelik döneminde ortaya çıkan varis; hem kadın doğum hastalıkları uzmanı hem de kalp ve damar cerrahisi uzmanı tarafından yakın takip edilmeli, olası gelişebilecek istenmeyen durumlar için erkenden önlem alınmalıdır.
Hamilelik sırasında varislerden korunmak veya varislerin ilerlemesini önlemek için:
- Hamilelik öncesi ve hamilelik döneminde aşırı kilo alınmamalıdır.
- Uzun süre oturmak ve ayakta sabit durmaktan kaçınılmalıdır.
- Soğuk su duşu; Soğuk su uygulaması toplardamarların büzüşmesine ve kanın kalbe dönmesini kolaylaştırıcı bir faktör iken, sıcak su banyosu ya da hamam/sauna tersi yönde damar genişletici bir durumdur.
- Bol ve rahat giysiler giyilmeli… Dar ve toplardamar dolaşımını engelleyen durumlar ortadan kaldırılmalıdır (kemer ya da dar çorap)
- Yüksek topuklu ayakkabı giyilmemeli. Topuk yüksekliği baldır kas pompa fonksiyonunu olumsuz etkiler.
- Hamilelik sırasında olumsuz faktörler nedeniyle genişleme eğiliminde olan toplardamarlara dışarıdan mekanik destek sağlamak amacıyla “hamilelere özel külotlu varis çorapları” kullanılması tavsiye edilir.
- Yatış pozisyonu iyi ayarlanmalı. Hamileler sol yan üzerine yatıp sırtı arkadan yastık ile desteklemelidir.
- Her fırsatta bacaklar yukarı kaldırılmalı. Özellikle dinlenirken ya da yatarken birer yastık ile yükseltilmeli.
- Oturur pozisyonda iken bacak – bacak üstüne atılmalı ve bağdaş kurup oturulmamalı.
- Sigara içimine son verilmelidir; sigara oluşturduğu serbest radikaller ile damar duvarı üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olup, varis oluşumuna zemin oluşturacaktır.
- Tuz, su ve ödem artışına sebep olacağı için azaltılmalıdır.
Ayrıca genişlemiş, kanamaya aday olan varisli damarları darbeden korumak için gerekli önlemler alınmalıdır.