Erken yumurtalık yetmezliğine sebep olan faktörler arasında en önemli sırayı; kanser veya başka hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçların yumurtalık üzerine yaptığı zararlı etkiler, yumurtalıklara çeşitli nedenlerle yapılan operasyonlar gelmektedir.
Op.Dr.Güvenç Karlıkaya
Kadın Hastalıkları Uzm.

Yumurtalıklar, her ay düzenli olarak yeni bir üreme fonksiyonu oluşturmak üzere çalışan organlardır. Yumurtalık içerisinde gözle görülemeyecek kadar küçük yumurtaların her ay büyüyüp olgunlaşması sonucunda ya gebelik ya da düzenli adet kanamaları oluşur. Bu fonksiyon kadının üreme çağı boyunca düzenli olarak çalışmaktadır .Belli yaşlarda, primordial folikül denilen bu küçük yumurtaların azalması ve tüketilmesi sonucunda, adetlerin kesilmesi yani menopoz dediğimiz olay meydana gelmektedir. Ortalama 48 ila 52 yaşları arasında meydana gelen bu olay kadının normal yaşam döngüsünün bir parçasıdır.
Erken menopoz nedir?
Ancak bazı kadınlar çeşitli nedenlere bağlı olarak, menopozu daha erken yaşamaktadırlar. 40 yaşından önce bir kadının kalıcı olarak adetten kesilmesi “erken menopoz” adını alır. Günümüzde kadınların yaklaşık %10 nu 45 yaş, %2 si de 40 yaş altında adetten kesilmektedirler.
İster normal menopoz dönemi olsun isterse erken menopoz olsun, üreme fonksiyonlarının yani gebe kalma şansının menopoza yaklaşırken yıllar öncesinde azalmaya başlaması dikkat çekici bir durumdur. Azalan yumurtalık kapasitesi gebelik şansını da azaltır. Başka eşlik eden nedenlerle gebe kalma sorunu yaşayan kadınlarda bu durum daha büyük bir problem olarak karşımıza çıkar. Eğer bu olay erken yaşlarda oluşursa buna ‘erken yumurtalık yetmezliği’ adı verilmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği neden oluşur?
Erken yumurtalık yetmezliği genellikle tek tek oluşan olgulardır ve şu andaki bilgilerimizle bir çok olguda neden ortaya çıkarılamamaktadır. Ancak, aynı ailelerde, birinci derece akrabalarda (anne, abla gibi) sıklıkla görülmesi, o aileyi etkileyen bir genetik faktörün önemli olduğunu göstermektedir. Yine, kromozom bozuklukları özellikle X kromozomunun kırıkları, eksiklikleri, mutasyonları %5 ila 10 olguda sorumlu tutulmaktadır. Bunun dışında da, üreme fonksiyonları ile ilgili diğer genlerde ve kromozomlardaki bazı değişikliklerin erken yumurtalık yetmezliği ile ilgili olduğu bilinmektedir. Diğer yandan, özellikle vücudun diğer hormon üreten organlarının, örneğin tiroid bezi, böbrek üstü bezi veya şeker metabolizması ile ilgili organların hastalıklarında, bu durumla daha sık karşılaşılması, vücudun hormon üreten organlara karşı genel bir tepki hastalığının (otoimmun hastalıklar) olabileceğini bize göstermektedir.
Erken yumurtalık yetmezliğinde, üzerinde durulması gereken bir diğer faktörde iatrojenik yani dışardan oluşturulan yetmezliklerdir ki, bunlar arasında en önemli sırayı kanser veya başka hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçların, kemoteröpatik ajanların yumurtalık üzerine yaptığı zararlı etkiler ve yumurtalıklara çeşitli nedenlerle yapılan operasyonlar gelmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği nasıl anlaşılır?
Erken yumurtalık yetmezliğinin kendine özgü bir belirtisi yoktur, bazen hiç fark edilemeyebilinir. Ancak, klasik menopoz öncesi belirtiler yani adet sürelerinin kısalması veya uzaması, adet miktarındaki değişiklikler genellikle görülebilmektedir. Hastalar çoğunlukla doktora adet düzenindeki değişimler nedeniyle veya gebe kalmada sorunlar yaşadığı için gelmekte, yapılan muayene, ultrason ve hormon bulguları sonucunda tanı konulmaktadır.
Erken yumurtalık yetmezliğinin tedavisi var mıdır?
Şu andaki klasik bilgilerimize göre, yumurtalar sadece daha doğmadan anne karnında iken oluşmakta daha sonra yeni yumurta oluşumu gerçekleşmemektedir. Erken yumurtalık yetmezliği, yumurtaların azalması veya tükenmesi neticesinde ortaya çıktığı için, her ne sebepten olursa olsun bu durumu geri çevirebilmek mümkün olmamaktadır. Durum saptandığında, ilk olarak hastayı bilgilendirmek, bundan sonraki yaşamında alması gereken önlemleri anlatmak, olası faktörleri araştırmak, örneğin kromozomal bir problem varsa bunun başka olası problemlere yol açmasını engellemek, tiroid, böbrek üstü bezi ile birlikte giden bir problem varsa, kadının sağlığını etkileyecek bu problemlerin önlemini almak gerekmektedir. Adet düzensizliği veya kesilmesi varsa hormon tedavileri ile kontrol altına almak mümkün olabilmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği olan veya riski olan kadınlara neler tavsiye edilmelidir?
Bu durumdaki kadınlar için en önemli sorun, çocuk sahibi olmak, bunun için planlama yapmak olmaktadır. Günümüzde, kadınların sosyal hayatta ve iş yaşamında yerlerinin genişlemesi nedeniyle gebelik planlamaları daha geç yaşlara kalmaktadır. Dolayısıyla erken yumurtalık yetmezliği riski olan bir kadında bu durum daha büyük ve bazen geri dönülemez sorunlara yol açabilmektedir.
Özellikle yakın aile bireylerinde, erken yumurtalık yetmezliği problemi bulunan, herhangi bir nedenle, yumurtalıklara zarar verebilecek bir tedavi veya operasyon geçirenlere yumurtalıklarının durumu hakkında özellikle otuzlu yaşlarının başlarında bilgi sahibi olmalarını öneriyoruz. Yapılacak ultrason muayeneleri, hormon ölçümleri ve özellikle yumurtalık rezervini en iyi bir şekilde yansıtan AMH hormon ölçümleri bize bu konuda bilgi verecek ve kadının gebelik konusundaki planlarını yaparken bunu da göz önünde bulundurmasını sağlayacaktır. Operasyon veya kemoterapi alacak kişilerin bu işlemler öncesinde üreme fonksiyonlarını korumaya yönelik yumurtalık dokusu dondurulması, yumurta veya embriyo dondurulması gibi konularda bilgilendirilmesi hayati önem taşımaktadır.