Uzman Dil ve Konuşma Terapisti Elçin Tadıhan Özkan'a göre artikülasyon ve fonolojik bozukluklar okulöncesi dönemde çocuklarda sıkça karşılaşılmaktadır.
Artikülasyon (sesletim) bozukluğu, konuşma seslerinden bir yada birkaçının yanlış üretilmesidir. Örneğin çocuğun /kapı/ yerine /tapı/, /mor/ yerine /moy/ demesi gibi. Fonolojik (sesbilgisel) bozukluk ise dile ait sesbilgisinde bir farklılığın yada bir sorun olduğuna işaret etmektedir. Artikülasyon bozukluğunda çocuğun üretemediği yada yanlış ürettiği ses, ses dağarcığında yer almaz. Bir konuşma sesinin doğru üretilmesi için o ses üretiminde gerekli olan motor hareketin yapılması gerekir.
Fonolojik bozukluk ise daha bilişsel düzeydedir. Bu bozuklukta çocuğun yanlış ürettiği ses, ses dağarcığında yer alır; ancak çocuk birtakım işlemler yaparak hedef ses yerine başka ses kullanır. Örneğin bir çocuğun ses dağarcığında hem /s/ hem de /t/ sesleri olsun. Bu çocuk /t/ ve /s/ seslerini birbiri yerine kullanıyorsa; yani /top/ yerine /sop/ ve /sarı/ yerine /tarı/ diyorsa burada çocuğun sesi yanlış üretiyor olmasından değil, çocuğun dilin sesbilgisi sistemine ait farklı bir yapılanması olduğu düşünülür. Bu durum çocukta fonolojik bozukluğa işaret ediyor olabilir.
Sesbilgisi bir dildeki ses sistemine ait bilgidir. Bir dile ait konuşma seslerinin nasıl sıralanacağının ve anlam değiştirebileceğinin bilgisidir. Çocuklar 0-4 yaş arasında bu sistemi öğrenmektedir. Dolayısıyla 4 yaşına kadar yapılan pek çok sesbilgisel işlem normal kabul edilir. Örneğin çocuğun /s/ sesi yerine /t/ demesi normal olarak kabul edilebilir. Ancak çocuktan /s/ sesini edindikten sonra konuşma diline genellemiş ve kullanıyor olması beklenir.Dolayısıyla sesbilgisel gelişim iki boyutlu olarak düşünülmelidir: oral-motor becerilerde olgunlaşma ve ustalaşma; ve anadilin ses sistemine ilişkin bilişsel bilginin örgütlenmesi.
Artikülasyon - Fonolojik Bozukluğun Nedenleri?
İşitme engeli
* Ağız-yüz anomalileri (dudak - damak yarığı, diş anomalileri gibi)
* Zihin engeli
* Motor bozukluklar (apraksi/ dizartri)
* Özgül öğrenme güçlüğü
* Zayıf taklit yeteneği
* Çevrenin pekiştirmesi
Anne ve Babalara Öneriler
* Çocuğunuzdan yanlış ürettiği yada üretemediği sesi üretmesini istemeyin, bu konuda ısrar etmeyin. Örneğin "/tarı/ değil /sarı/" demeyin.
* Yanlış üretim gerçekleştiğinde doğru işitsel girdi sağlayın.
* Her zaman doğru model olun.
* Yarım konuşması hoşunuza gittiği için pekiştirmeyin.
* Konuşmasını taklit etmeyin.
* Başka çocuklarla kıyaslamayın.
* sesinin üretiminin öğrenilmesi 6 yaşına kadar sürebilmektedir. Örneğin çocuğunuz 4 yaşında ve /r/ sesini doğru üretemiyorsa endişelenmeyin.
* Çocuğunuzun artikülasyon bozukluğu ve/veya fonolojik bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız uzman dil ve konuşma terapistine danışmak için ilkokula başlamasını beklemeyin. Unutmayın güçlü dil becerileri güçlü akademik beceriler demektir. Dil becerileri yetersiz olan çocukların okuma - yazma becerilerinde de sorunlar yaşayabileceği unutulmamalıdır.