Günlük hayatta çok sık kullandığımız halı, kumaş gibi nesneleri boyamanın yanında ebru yapmak ve kağıt boyamak için bitkiler bulunur. Üstelik bitkinin değişik bölümleri boya olarak kullanılmaktadır. Öyle ki bazı bitkilerin yaprakları, bazılarının çiçekleri, kabukları, odunları ve köklerinden faydalanılmaktadır.
Elde edilmek istenen renk için kullanılan bitkiler birbirinden farklıdır. Örneğin kahverengi elde etmek için armut ağacından, yeşil renk elde etmek için ebegümeciden faydalanılır.
Kök boya, boya elde etmek için en sık kullanılan bitkidir. Şap ve tanin ile karıştırılarak kırmızı renk elde edilir. Krom şapı ile karıştırılarak maviye benzer bir kırmızı elde edilir.
Kök boyası nasıl yapılır?- Bu bitki Anadolu’ da türlü adlara sahip olup sık görülen bir bitki olduğu için tanınır. Boya çili, boya sarmaşığı, boyalık kökü gibi adları vardır. Bu bitkiye Anadolu’nun hemen her yerinde rastlamak mümkündür.
- Boya elde etmek için bahsettiğimiz bitkinin kökleri kullanılır. Boya elde etmenin ilk aşaması olan bitki toplama işlemi işin en zaman alan kısmıdır.
- Bitkinin en verimli olduğu zaman aralığı ilkbahar ya da sonbahardır. Bu dönemleri geçirmemek, bitkiden maksimum kazanç sağlamak için şarttır.
- Bu bitkiyi iki şekilde boyaya dönüştürme şansı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi bitkinin toplanıp toplanmaz taze olarak öğütülmesi, ikincisi ise bitkinin kurutulduktan sonra öğütülmesidir.
- Öğütülen kök boya bitkisi artık kaynamaya ve özünü, kaynadığı suya bırakmaya hazırdır.
- Bu bitkiyi kaynatıp rengini salması için kazanlar hazırlanır.
- Kazanların hazırlanmasının ardından elde edilmek istenen renge göre diğer karıştırılacak maddelerin yeterli ölçüde bulundurulmaları gerekir.
- Eğer elde edilen rengin kalıcı olması amaçlanıyorsa o zaman “mordan” adı verilen madde kullanılmalıdır. Mordanlar kendi içlerinde kimyasal ve doğal modanlar olarak ikiye ayrılır. Çoğu zaman tercih edilen doğal mordanlardır. Sirke, kil, yosun, pelit suyu en bilindik renk sabitleyicilerdir.
- Kazan içinde kaynamakta olan suyun içine öğütülmüş bitki atılır ve kaynatılır.
- Bitkinin kaynatılmasıyla beraber bitki özünü, içinde kaynadığı suya bırakır. Bu sayede kök boyası elde edilmiş olur.