Türkiye nüfusunun yüzde10-12’sini oluşturan yaklaşık 7 milyon engelli bireyde ağız ve diş sağlığı problemleri görülme sıklığının yüzde100’e yakın olduğunu biliyor muydunuz? (Bu oran sağlıklı bireylerde yüzde 80-85’lerde…)

Dr. Nihal Çetin Turan
Pedodontist
Yutkunma güçlüğü olan engellilerde kötü beslenmeye bağlı olarak ağız ve diş sağlığı sorunları gelişirken, zihinsel ve fiziksel engellilerde sorunun kaynağının bulunması ancak hastalık oluştuktan ve ağrı verici hale geldikten sonra mümkün olmaktadır.

Engellilerde genel sağlık sorunları yaşamı etkilediğinden, ağız ve diş sağlığı ikinci planda kalmakta, bu da kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Engellilerde klasik ağız bulgusu; dişetlerinde kanama, çürük oluşumu, koku, yutma ve yutkunma, salya akıtma problemleridir. Engelli bireylerdeki sorunlar tedaviyi karmaşık hale getirirken özür tipine göre çeşitli zorluklar içerir. Bu nedenle engelli bireylerde ağız ve diş sağlığı sorunlarıyla başa çıkabilmek özel bilgi ve eğitim gerektirmektedir.
Diş kliniğinde yaklaşım teknikleri:
Engellilerde, sağlıklı bireylerde olduğu gibi diş sağlığı sorunları kişiden kişiye farklılık gösterir. Bireyin medikal ve engellinin durumuna, derecesine, kişiliğine, duygusallığına göre uygulanacak tedavi ve psikolojik davranış seçenekleri değişmektedir.
Engelli bireylerin diş tedavisinde psikolojik yaklaşım önemlidir. Diş hekimiyle oluşan uyum; hastanın genel sağlık durumu ve zihinsel kapasitesi, kişiliği, psikolojik durumu ve rahatsızlığın tedavi edilebilirliğiyle doğrudan ilişkilidir. Öncelikle hastanın kendisini rahat hissedebileceği, güven uyandıran bir ortam içerisinde olması sağlanmalıdır. Çocuklarda, anne ve babadan ayrılması çocuğu hırçınlaştıracağından anne babanın ortamda bulunmasına izin verilebilir. İşlem sırasında hastaya yapılacak uygulamalar onun anlayabileceği bir dille anlatılmalıdır. Diş hekimlerinin hastayla olumlu diyalog kurabilmek için sakin bir ses tonuyla tane tane konuşarak, emredici olmayan bir yaklaşım göstermeleri büyük yarar sağlar. Hastaya yapılan işlem sırasında ve sonrasında ağrı oluşturulmaması gerekir.
Ağır zihinsel engellilerde klinik ortamda müdahale edilebilmesi mümkün olmadığından, tedaviyle ilgili genel bilgilendirme bireyin yakınlarına yapılmalıdır. Gerekli tedavi sedasyon ya da genel anestezi altında gerçekleştirilir.
Ağız ve diş bakımı:
Engelli bireyler, dişlerini fırçalayabilecek el ve koordinasyon becerisine sahip ise fırçalama şekli veli tarafından izlenmeli, sonrasında mutlaka fırçayla kontrol edilmelidir. Fırçalama işlemini kolaylaştırmak için:
• Kavrama yeteneği az olan çocuklarda fırçanın tutma yerini tenis topu, plastik el yastıkları gibi malzemelerle kalınlaştırabilir,
• Fırçayı çocuğunuzun eline geniş yüzeyli elastik bir bantla tutturabilir,
• Elini fazla kaldıramayan çocuklarda, fırça sapını bir tahta veya cetvelle uzatabilirsiniz.
• Normal fırça kullanamayan çocuklara elektrikli diş fırçası önerilebilir.
• Çocuğunuz ağzını açmakta zorlanıyorsa tahta bir çubuğun etrafına bez sarılarak çocuğun bunu ısırması sağlanıp dişler bu şekilde fırçalanabilir.
• Eğer çocuğunuz dişlerini kendisi fırçalayamıyorsa, diş fırçalaması mutlaka veli tarafından yapılmalıdır. Diş fırçalaması için en uygun yer çocuğunuzun kendini rahat hissettiği ve sizin fırçalama işlemini en iyi yapabileceğiniz yerdir. Fırçalamanın rahat yapılabilmesi için yeterli derecede ışık olan bir ortam seçilmelidir.
• Tekerlekli sandalyede oturan bir çocuk için mutfak veya banyo dişlerini fırçalayabileceği ideal yerlerdir. Tekerlekli sandalyede velinin fırçalamasının kolaylaşabilmesi için:
Tekerlekli sandalyenin arkasında yer alınız. Ayaktaysanız kolunuzu veya göğsünüzü çocuğunuzun kafasını desteklemek için kullanarak dişlerini fırçalayınız. Oturarak fırçalayacaksanız, tekerlekli sandalyenin frenlerini kontrol ettikten sonra dizlerinize doğru sandalyeyi hafifçe yatırarak çocuğun dişlerini fırçalayınız.
• Diş fırçalarken çocuğunuz yerde oturuyorsa, siz de onun arkasında bir sandalyeye oturunuz. Çocuğun başını hafifçe dizlerinize doğru yaslamasına izin veriniz. Eğer uyumsuzluk gösteriyorsa ellerini sabitlemek için bacaklarınızı kullanabilirsiniz.
• Çocuğunuz yataktaysa etkin bir fırçalama için:
-Başının altına bir yastık yerleştirip dizinizden ve ellerinizden destek alarak dişlerini fırçalayınız.
-Çocuğunuzu dizlerinizin üzerine yatırıp ellerinizle başını destekleyerek dişlerini fırçalayınız.
• Eğer çocuğunuz uyumsuz ve fırçalamaya direnç gösteriyorsa, ikinci bir kişinin yardımıyla dişlerini fırçalayabilirsiniz.
• Suyla çalkalama işlemini bardak veya pipet yardımıyla yaparak bir kap içerisine tükürmesini sağlayabilirsiniz. Fırçalama hangi pozisyonda yapılırsa yapılsın önemli olan çocuğun kafasının iyi bir şekilde desteklendiğinden emin olunmasıdır.