Günlük yaşam içinde hiç fark etmesek de dürtülerimizin, hayati ihtiyaçlarımızın, bilincimizin, isteklerimizin vs belirlediği amaçları gerçekleştirmek için sürekli bir çaba içindeyiz. İnsanı harekete geçiren, onu davranışa iten bazen içsel bazen dışsal nedenler olabilir. Davranışın bileşenleri ve kökeni psikoloji, nöroloji, antropoloji, sosyolojinin konusu olduğu gibi felsefe açısından sayısız problemi de beraberinde getirir. Karmaşık metabolizmaların iç ve dıştan gelen uyarılara karşı geliştirdikleri tepkiler sinir ve hormon sistemi tarafından kontrol edilir. İç dengeyi de sağlayan bu tepki homeostazidir. Davranışlarımız en nihayetinde belli amaçlara dönüktür. Bu amaçlar bazen kontrol edilebilir bazen de kontrolümüz dışında(yemek yemek,su içmek vs ) zorunluluktan kaynaklanmaktadır.
Kontrollü amaçlarımızı belirlerken, önümüze gerçekleştirmek için hedefler koyarken, amaç belirleme sürecimiz ne kadar sağlıklı işlerse amaçlarımıza o denli ulaşma şansımız olur. Amaçlarımızı belirlerken belli kriterler kullanmamız, onları daha gerçekçi ve ulaşılabilir kılacaktır. Şimdi bu kriterlerin ne olduğunu inceleyelim.
Amaç Belirleme Kriterleri
1-İnanabilirlik : Amacımızı belirlerken ne derece inandırıcı bir amaç olduğu çok önemlidir. Çünkü bizi amacımıza dönük motive eden, harekete geçiren, eylemlerimizi planlayan içsel dürtülerin bu amaca inanması gerekmektedir.
2-Amacın Ölçülebilmesi : Belirlediğimiz hedeflerin ölçülür olması çok önemlidir. Bu bir sınav puanı da olabilir, koşmak istediğimiz bir parkur da olabilir, bitirmek istediğimiz bir ders konusunun modülleri de olabilir.Amacımızı ölçebilirsek nerede olduğumuzu, ne kadar kaldığını vs gözlemleyebiliriz.
3-Amacın Kontrol edilmesi : Önümüze koyduğumuz bir hedefi kontrol edebilmemiz gerekmektedir. Hedefin gerekliliklerini,günlük değişimlerini vs gözlememiz gerekmektedir.Bunu bireysel bir stratejik planda amaçların kontrol edilebilmesi gibi düşünebiliriz.
4-Amacın Tanımı : Amacımızı anlaşılır kılmak, tanımlayabilmek, net ifadelerle dile getirebilmek, onu elde etme sürecinde bilincimizin neyi istediğini bilmesi ve ona dönük motive olması açısından çok önemli bir etkendir.
5-Ulaşılabilirlik: Hepimizin yaşamında sınırlılıklar, eksiklikler, imkansızlıklar vs bulunmaktadır. Amaçlarımızı belirlerken bunları göz önünde bulundurmamız gerekir. İmkanlarımızı,eksilerimizi, artılarımızı iyi belirlemeliyiz ve bunların amacımıza dönük ne denli hizmet ettiğini,onu ulaşılabilir kılıp, kılmadığını belirlemeliyiz. Ulaşılmaz bir amaç için yola çıkarsak, boşa kürek çekmiş oluruz.
6-İstemek: Bir iş, bir sınav, bir ders, bir ilişki vs herhangi bir amaç için yola çıktığımız zaman onu ne kadar istediğimizi gerçekçi bir şekilde belirlemeliyiz. Örneğin çok çalışkan, özverili bazı öğrenciler kendileri istemese bile ailelerinin istekleri için bir meslek edinme uğruna sınava hazırlanırlar. Kendi istedikleri mesleği tercih edemeyecekleri için haliyle hedefe dönük her adımda isteksizlik, motivasyon düşüklüğü yaşarlar.Amaçlarımızı ne kadar çok istersek onlara ulaşma gücümüz o kadar artar.
7- Amacın Alternatifsizliği / Alternatifleri : Bazen çıktığımız bir yolun farklı alternatifleri bulunmaktadır. Alternatifsiz amaçlar her zaman daha zorlayıcı olur ama eğer alternatifi olan amaçlarımız var ise tüm alternatifleri iyi belirlemek, hepsinin artılarını eksilerini bilmek bize her zaman güç katacaktır.
Bizler davranışlarımızı bir amaca dönük gerçekleştiren karmaşık canlılarız. İnsan diş fırçalamasından yazı yazmasına, öğretim sürecinden yaptığı tatillere kadar amaçları olan bir canlıdır. Kendimizi geliştirmemizin, daha ileriye gidebilmemizin en önemli etkenlerinden biri de amaçlarımızın geliştirilebilir olmasıdır. Bir amaca ulaşamadığımız da veya ulaştığımızda şimdi ne yapacam (?) sorusuna cevabımız olursa, her zaman daha ileriye gitmek için nedenlerimiz ve bu nedenlere bağlı motivasyonumuzda olur.